www.timberships.fora.pl

PaulAtryda

Jak mogły wyglądać okręty floty kaperskiej Zygmunta Augusta? Jakie w ogóle statki handlowe pływały po Bałtyku i które można było przerobić na jednostki kaperskie?

kgerlach

Nigdy nie pozowałem na znawcę polskiej floty żaglowej, więc może odpowiem, jak bym się do tego zabrał, gdybym miał czas.
Po pierwsze, trzeba by utalić, co zachowało się w materiałach pisanych z tego okresu. Tutaj na pewno najbardziej przydatny byłby Bodniak (poświęcił się niemal całkowicie badaniu polskiej floty za dwóch ostatnich Jagiellonów), ale nie mam jego prac - z pewnością są w blibliotekach naukowych. Przy jego braku bardzo dobry jest Lepszy (jakkolwiek dziwnie by to nie brzmiało w zakresie stopniowania przymiotników Wink

), który podaje wielkość niektórych z tych jednostek, liczebność załogi oraz nawet wymienia konkretnie jeden typ (pinkę) dodając, że trafiały się też większe, co dla tamtej epoki musi oznaczać wczesną formę galeonu czy fazę pośrednią między karaką (na Bałtyku holkiem) a galeonem - jak kto woli. Pewne informacje na ten temat, bliskie źródłom, można też znaleźć w poważnych pracach Pertka.
Po drugie, należy zebrać jak najwięcej autentycznych, czyli pochodzących z okolo 1570 r. ilustracji, na których są rozmaite żaglowce używane wówczas na Bałtyku. Takich wizerunków jest całkiem sporo - obrazy dziękczynne z Lubeki, obrazy okrętów szwedzkich, mapy przedstawiające porty bałtyckie w tym czasie, razem z okrętami do nich zawijającymi - mam takie z Rygą w 1572, Lubeką z 1572, Gdańskiem z 1570 - w sumie kilkadziesiąt jednostek aż zadziwiająco jednolitych wewnątrz niedużej liczby typów. Nie można również pominąć wielkiego wyboru wizerunków (oczywiście też tylko autentycznych) żaglowców holenderskich, które były stałym elementem na Bałtyku - zdobywano je, wynajmowano, nie istniał więc powód, dla których nie mogłyby służyć jako kaperskie.
A teraz właśnie, jakie jednostki nadawały się na kaperskie - praktycznie wszystkie, poza największymi i najsilniej uzbrojonymi. Zasadniczym warunkiem sukcesów w wojnie korsarskiej na takim małym morzu jak Bałtyk była ruchliwość i niskie koszty własne, co oznaczało nie tylko szybkość poruszania się na morzu, ale przede wszystkim zdolność do błyskwicznego przeprowadzania wypadów, z niewielkimi zapasami i niezbyt liczną załogą, łatwą do zmoblizowania w krótkim czasie. Czyli dobre było wszystko, poczynając od małego jednomasztowca, prawie łódki, aż po niewielkie galeony.
Krzysztof Gerlach

PaulAtryda

Dziękuję za wskazówki.

kgerlach

Kilka autentycznych ilustracji okrętów z około 1570 r., przede wszystkim takich, które na pewno pływały po Bałtyku, uzupełnionych garścią tych, które niemal na pewno często się na tym morzu wówczas pojawiały:

Kolejne w następnym poście.

kgerlach

Podsumowanie w kolejnym poście.

kgerlach

Jest więc jasne, że obok wszelkiego drobiazgu jedno- i dwumasztowego, widocznego na powyższych ilustracjach, największe okręty kaperskie Zygmunta Augusta musiały być w typie najmniejszych trójmasztowców z tych wizerunków. Jest to przede wszystkim wyraźny typ pośredni między dawnym holkiem (karaką) a galeonem, który można też uważać za wczesną formę galeonu. Dość mały kasztel dziobowy był wyraźnie mniejszy i niżej osadzony niż na karakach, ale nadal bardzo silnie zachodził na dziobnicę, a nie był cofnięty względem mniej, jak na późniejszych jednostkach tej kategorii. Zatem okręty te musiały wyglądać jak na kolejnym rysunku, powstałym przez wyraźniejsze odrysowanie innej autentycznej ilustracji z tego samego okresu:

Krzysztof Gerlach

PaulAtryda

Dziękuję serdecznie za ikonografię!

PaulAtryda

A czy możemy powiedzieć, kiedy pojawiły się na Bałtyku pierwsze "dojrzałe" galeony?

kgerlach

Trzeba by się najpierw umówić, że moje „widzenie” dojrzałej formy galeonu, jako okrętu z niską i cofniętą względem dziobnicy nadbudówką oraz schodkowym ułożeniem pokładów nadbudówki rufowej, jest podzielane przez ogół badaczy, co wcale nie musi być prawdą. Trzeba pamiętać, że wszystkie żaglowce stale ewoluowały (i to falując, a nie prościutko w jednym tylko kierunku), więc nakładanie ścisłych ramek, że „dotąd to na pewno ostatnia karaka”, a już „odtąd to pierwszy galeon”, zaś z kolei „odtąd na pewno wyłącznie liniowiec”, jest niepoważne.
Przyjmując jednak dla wygody moją zgrubną definicję dojrzałego galeonu, widzimy SZERSZE występowanie takich jednostek na zachodzie Europy w ostatniej ćwiartce XVI w. Pod koniec tamtego stulecia były już powszechne w portach holenderskich, więc choćby z tego tytułu z pewnością pływały i po Bałtyku. Zresztą dowodzą tego także niektóre ilustracje z epoki okrętów szwedzkich, na oko zdecydowanie XVII-wiecznych, a wg opisów – z XVI w. (chyba, że je źle datowano, ale wątpię).
Krzysztof Gerlach