www.timberships.fora.pl

kgerlach

Zwei Metallene Falkonete aufm (aufs) BOTH

Określenie z Inwentarza, dotyczące lekkich działek z polskich okrętów w Wismarze, wzbudzające kontrowersje.
Z uwagi na analogię do słowa „łódź” przyjmowane przez kolegę jako oznaczające: „na łodziach”. Jednak na początku XVII w. w ogóle nie było zwyczaju podawania OSOBNO uzbrojenia łodziowego (nie istniała wtedy stała artyleria instalowana na łodziach), a na dodatek dwa brązowe falkonety o wagomiarze trzy czwarte funta, 1,5 funta, a nawet (jeśli to nie pomyłka kopisty) 3 funty, wydają się być zdecydowanie za ciężkim uzbrojeniem dla zwykłej szalupy. Owszem, mogłyby zostać przez nią przewiezione, a w szczególnie dobrych warunkach (brak fali i wiatru) nawet odpalone, ale trudno przypuścić, aby ktoś przewidywał ich STAŁE używanie z pokładów łódek, skoro 90-łasztowy Delphin miał dwa trzyćwierciowe falkonety jako swoje jedyne uzbrojenie!

Przez odniesienie do późnośredniowiecznego i wczesno-nowożytnego niemieckiego bowszenn (w bardzo różnej pisowni), oznaczającego „poza, na zewnątrz”, czyli np. „poza furtami”, a także w nawiązaniu do angielskiego base, którym określano pierwotne, odtylcowe działka relingowe oraz do niemieckiego Drehbase oznaczającego zarówno te, jak późniejsze, odprzodowe działka relingowe, ponadto w oparciu o powszechność instalowania lekkich falkonetów na obrotowych widełkach na początku XVII w., przyjąłem kiedyś prawdopodobną tożsamość „aufm both” (aufs both) ze sposobem obrotowego mocowania w widełkach na nadburciach.

Mimo wszystko wywód ten oparty jest etymologicznie na kruchych podstawach. Korzystając z faktu, że w tym czasie terminologia okrętowa w Niemczech, Anglii i Holandii była bardzo zbliżona, spróbowałem sięgnąć do XVII-wiecznych prac szkutników niderlandzkich. Nadal nie mam przekonującego dowodu, ale jest pewien nowy ślad.
Otóż Holendrzy używali wówczas słowa bos na oznaczenie mocowania, a bos-bank to belka będąca połączeniem mocnicy burtowej i kołkownicy umieszczanej u szczytu burty. Tam właśnie instalowano działka relingowe (niekoniecznie wprost na relingu), zatem i ten trop wiedzie nas ku takiej właśnie artylerii w określeniu „aufm Both”.
Mimo wszystko nie przestaję mieć nadziei znalezienia czegoś bardziej bezpośredniego w źródłach niemieckich.
Krzysztof Gerlach